تناقض عكس

در ميان احكام قضايا ، آن كه از همه مهمتر است و در همه جا به كار
می‏آيد اصل تناقض است . ما قبلا گفتيم كه اگر دو قضيه از لحاظ موضوع و
محمول وحدت داشته باشند اما از لحاظ كم و كيف يعنی از لحاظ كليت و
جزئيت ، و ايجاب و سلب با يكديگر اختلاف داشته باشند ، رابطه اين دو
قضيه رابطه تناقض است و اين دو قضيه را متناقضين می‏نامند .
و هم گفتيم كه حكم متناقضين اينست كه از صدق هر يك كذب ديگری لازم‏
می‏آيد و از كذب هر يك صدق ديگری لازم می‏آيد . به عبارت ديگر : هم‏
اجتماع نقيضين و هم ارتفاع نقيضين محال است .
بنابر بيان فوق ، موجبه كليه و سالبه جزئيه نقيض يكديگرند و سالبه‏
كليه و موجبه جزئيه نيز نقيض يكديگرند .
در تناقض علاوه بر وحدت موضوع و محمول ، چند وحدت ديگر هم شرط است :
وحدت در زمان ، وحدت در مكان ، وحدت در شرط ،

وحدت در اضافه ، وحدت در جزء و كل ، وحدت در قوه و فعل ، كه مجموعا
هشت وحدت می‏شود و در اين دو بيت بيان شده‏اند :

پس اگر بگوييم : " انسان ، خندان است " ، " اسب خندان نيست "
تناقض نيست ، زيرا موضوعها وحدت ندارند ، و اگر بگوييم : " انسان‏
خندان است " ، " انسان چهار پا نيست " تناقض نيست ، زيرا محمولها
وحدت ندارند ، اگر بگوييم : " اگر كسوف رخ دهد نماز آيات واجب است‏
و اگر رخ ندهد نماز آيات واجب نيست " تناقض نيست زيرا شرطها
مختلف‏اند . اگر بگوييم : " انسان در روز نمی‏ترسد " ، " انسان در شب‏
می‏ترسد " تناقض نيست ، زيرا زمانها مختلف‏اند . اگر بگوييم : " وزن‏
يك ليتر آب در روی زمين يك كيلوگرم است و در فضای بالا مثلا نيم‏
كيلوگرم است " تناقض نيست ، زيرا مكانها مختلف‏اند . " علم انسان‏
متغير است " ، " علم خدا متغير نيست " تناقض نيست ، زيرا اضافه‏ها
، يعنی مضاف‏اليه‏های دو موضوع مختلفند . اگر بگوييم : " كل مساحت تهران‏
1600 كيلومتر مربع است " و " بخشی از مساحت تهران ( مثلا شرق تهران )
1600 كيلومتر مربع نيست " تناقض نيست ، زيرا از لحاظ جزء و كل‏
مختلف‏اند . اگر بگوييم : " هر نوزاد انسان بالقوه مجتهد است " ، و "
بعضی از نوزادهای انسان بالفعل مجتهد نيستند " تناقض نيست ، زيرا از
لحاظ قوه و فعليت اختلاف

است .
عين اين شرائط در متضادتين و داخلتين تحت التضاد و متداخلتين نيز هست‏
. يعنی دو قضيه آنگاه متضادند و يا داخل تحت التضادند و يا متداخل‏اند كه‏
وحدتهای مزبور را داشته باشند .

اصل تناقض

از نظر قدما ، اصل تناقض " ام القضايا " است يعنی نه تنها مسائل‏
منطقی ، بلكه قضايای تمام علوم ، و تمام قضايايی كه انسان آنها را
استعمال می‏كند ولو در عرفيات مبتنی بر اين اصل است . اين اصل زيربنای‏
همه انديشه‏های انسان است ، اگر خراب شود ، همه انديشه‏ها ويران می‏گردد .
و اگر اصل " و امتناع اجتماع نقيضين و امتناع ارتفاع نقيضين " صحيح‏
نباشد ، منطق ارسطويی به كلی بی‏اعتبار است .
اكنون ببينيم نظر قدما چيست ؟ آيا می‏شود در اين اصل ترديد كرد يا نه ؟
مقدمه بايد بگوييم كه آنچه منطق اصطلاحا آن را نقيض می‏خواند كه می‏گويد :
نقيض موجبه كليه ، سالبه جزئيه است و نقيض سالبه كليه ، موجبه جزئيه‏
است ، به اين معنی است كه اينها " قائم مقام " نقيض می‏باشند و در
حكم نقيض می‏باشند . نقيض واقعی هر چيز ، رفع آن چيز است ، يعنی دو
چيزی كه مفاد يكی عينا رفع ديگری باشد نقيض يكديگرند . عليهذا نقيض "
كل انسان حيوان " كه موجبه كليه است ، " ليس كل انسان حيوانا " است‏
، و اگر می‏گوييم : " بعض الانسان ليس بحيوان " نقيض او است ، مقصود
اين است كه در حكم نقيض است .

و همچنين نقيض " لا شی‏ء من الانسان بحجر " كه سالبه كليه است " ليس‏
لا شی‏ء من الانسان بحجر " است ، و اگر می‏گوييم : " بعض الانسان حجر "
نقيض آن است ، به معنی اين است كه در حكم نقيض است .
حالا كه نقيض واقعی هر قضيه را به دست آورديم ، می‏گوييم كه اندك توجه‏
روشن می‏كند كه محال است در آن واحد يك قضيه و نقيض آن هر دو صادق و يا
هر دو كاذب باشند ، و اين يك امر بديهی است . آيا كسی كه مثلا مدعی‏
است : اصل تناقض محال نيست ، قبول می‏كند كه خود اين قضيه با نقيضش هر
دو صادق و يا هر دو كاذب باشند ؟ يعنی هم اصل تناقض محال باشد و هم‏
محال نباشد ، و يا نه اصل تناقض محال باشد و نه محال نباشد . بهتر است‏
ما بيان قدما را درباره ام القضايای بودن اصل امتناع اجتماع و ارتفاع‏
نقيضين نقل كنيم تا مطلب بهتر روشن شود .
ما وقتی كه درباره يك قضيه می‏انديشيم ، مثلا هنگامی كه درباره تناهی‏
ابعاد عالم می‏انديشيم ، يكی از سه حالت در ما پديد می‏آيد :
1 - شك می‏كنيم كه آيا عالم متناهی است يا نه ؟ يعنی دو قضيه در جلو
ذهن ما خودنمايی می‏كند :
الف - عالم متناهی است .
ب - عالم متناهی نيست .
اين دو قضيه مانند دو كفه ترازو ، متعادل در برابر هم در ذهن ما قرار
می‏گيرند . نه قضيه اول می‏چربد و نه قضيه دوم ، يعنی دو احتمال متساوی در
مورد اين دو قضيه داريم و نام اين حالت ما

شك است .
2 - گمان پيدا می‏كنيم به يكی از دو طرف ، يعنی احتمال يك طرف می‏چربد
. مثلا احتمال اينكه عالم متناهی باشد می‏چربد ، و يا برعكس . در اين‏
صورت آن حالت رجحان ذهن خود را ظن يا گمان می‏ناميم .
3 - اين كه از دو طرف ، يك طرف به كلی منتفی شود و به هيچ وجه‏
احتمال داده نشود و ذهن تنها به يك طرف ، تمايل قاطع داشته باشد . نام‏
اين حالت را يقين می‏گذاريم .
ما در ابتدا كه درباره مسائل نظری در مقابل مسائل بديهی می‏انديشيم شك‏
می‏كنيم ، ولی وقتی كه دليل محكمی پيدا كرديم يقين پيدا می‏كنيم ، لااقل‏
برای ما گمان پيدا می‏شود .
مثلا در ابتدا اگر از يك دانش آموز بپرسيد آيا آهن ، اين فلز محكم ،
اگر حرارت ببيند انبساط پيدا می‏كند يا نه ؟ جوابی ندارد كه بدهد ،
می‏گويد نمی‏دانم . مطلب برايش مشكوك است ، اما بعد كه دلائل تجربی‏
برايش گفته شد يقين پيدا می‏كند كه آهن در اثر حرارت انبساط پيدا می‏كند
. همچنين است حالت يك دانش آموز در مسائل رياضی . پس يقين به يك‏
قضيه ، مستلزم نفی احتمال طرف مخالف است .
هرگز يقين به يك قضيه با احتمال مخالف سازگار نيست ، همچنانكه ظن و
گمان به يك قضيه مستلزم نفی احتمال مساوی طرف مخالف است و با احتمال‏
مساوی ناسازگار است ، ولی البته با احتمال غير مساوی ناسازگار نيست .
اكنون می‏گوييم قطعی شدن و علمی شدن و حتی راجح

شدن و مظنون شدن يك مطلب ، موقوف به اين است كه ذهن ما قبلا اصل‏
امتناع تناقض را پذيرفته باشد . اگر اين اصل را نپذيرفته باشد ، هيچگاه‏
ذهن ما از حالت شك خارج نمی‏شود . يعنی در آن وقت هيچ مانعی نخواهد بود
كه آهن در اثر حرارت انبساط يابد و در همان حال آهن در اثر حرارت‏
انبساط نيابد ، زيرا جمع ميان اين دو علی الفرض محال نيست ، پس دو
طرف قضيه برای ذهن ما علی السويه است ، پس يقين به هيچ وجه برای ذهن‏
ما حاصل نمی‏شود زيرا يقين آنوقت پيدا می‏شود كه ذهن به يك طرف تمايل‏
قاطع داشته باشد و طرف ديگر را به كلی نفی كند .
حقيقت اين است كه اصل " امتناع جمع نقيضين و رفع نقيضين " چيزی‏
نيست كه قابل مناقشه باشد . انسان وقتی كه در سخن منكرين تأمل می‏كند ،
می‏بيند آنان چيز ديگری را به اين نام خوانده‏اند و آن را انكار كرده‏اند .

عكس

يكی ديگر از احكام قضايا عكس است . هر قضيه‏ای از قضايا اگر صادق باشد
، دو عكس هم از آن صادق است : يكی عكس مستوی و ديگر عكس نقيض .
عكس مستوی اين است كه موضوع را به جای محمول ، و محمول را به جای‏
موضوع قرار دهيم . مثلا آنجا كه می‏گوييم : " انسان حيوان است " عكس‏
كرده و بگوييم : " حيوان انسان است " . ولی عكس نقيض طور ديگر است‏
و آن به دو نحو است : يكی اين كه هم موضوع و هم محمول را تبديل به‏
نقيضشان كنيم و آنگاه جايشان

را عوض نماييم . مثلا در قضيه " انسان حيوان است " بگوييم " لا حيوان‏
لا انسان است " .
نوع ديگر اين است كه نقيض محمول به جای موضوع ، و خود موضوع به جای‏
محمول قرار گيرد اما به شرط اختلاف در كيف ، يعنی به شرط اختلاف در
ايجاب و سلب . عليهذا عكس نقيض قضيه " انسان حيوان است " اين است‏
كه : " لا حيوان انسان نيست " .
مثالهايی كه ما برای عكس مستوی و عكس نقيض ذكر كرديم هيچكدام از
قضايای محصوره نبود ، زيرا قضيه محصوره چنانكه گفتيم بايد مقرون باشد به‏
بيان كميت افراد ، پس بايد كلماتی از قبيل " هر " يا " همه " يا "
بعض " يا " پاره‏ای " كه قبلا گفتيم " سور " ناميده می‏شوند بر سر
موضوع قضيه آمده باشد ، مانند : " هر انسانی حيوان است " يا " بعضی‏
از حيوانها انسان هستند " . و از طرف ديگر قضايای معتبر در علوم همان‏
قضايای محصوره است . پس لازم است اكنون با توجه به قضايای محصوره شرايط
عكس مستوی و عكس نقيض را بيان كنيم :
عكس مستوی موجبه كليه ، موجبه جزئيه است ، و همچنين عكس مستوی موجبه‏
جزئيه ، موجبه جزئيه است .
مثلا عكس مستوی " هر گردويی گرد است " اين است كه " بعضی از گردها
گردو هستند " و عكس مستوی " بعضی از گردها گردويند " اينست كه "
بعضی از گردوها گردند " .
عكس مستوی سالبه كليه ، سالبه كليه است ، مثلا عكس مستوی " هيچ‏
عاقلی پرحرف نيست " اين است كه " هيچ پرحرفی

عاقل نيست " اما سالبه جزئيه عكس ندارد .
ولی عكس نقيض بنابر تعريف اول ، از لحاظ ايجاب و سلب مانند عكس‏
مستوی است ، اما از جهت كليت و جزئيت به خلاف عكس مستوی است ( 1 )
. يعنی موجبات اينجا در حكم سوالب آنجا است و سوالب اينجا در حكم‏
موجبات آنجاست . در آنجا عكس موجبه كليه و موجبه جزئيه ، موجبه جزئيه‏

نظرات شما عزیزان:

پری دریایی

ساعت18:05---3 فروردين 1393

MER٣٠
پاسخ:mer40

پری دریایی

ساعت19:06---2 فروردين 1393

- [ایمیل]

سلام...

خوبی؟

میدونی؟!یه پری دریایی هست که میخواد بدونه این سلطان دریا تو این دو روز کجاست؟؟؟میشه شما که به همه سر میزنین به این پری دریایی ما هم سری بزنین؟ آخه دلش خیلی برای یکی تنگ شده...

از لطفتون ممنون میشم...

موفق باشید...
پاسخ: چشم عزیز دلم منم دلم برات تنگ شده دریا کنار اقیانوس کوچیکه شما پری اقیانوسی

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: